Bağımsız Yaşamın temel becerilerinden olan tuvalet eğitimi tipik gelişim gösteren çocuklar için genellikle 18-36 ay arasında başlamaktadır. Otizm Spektrum Bozukluğu olan çocuklar için belli bir yaş aralığı verememekle birlikte alan yazında okul öncesi dönem der.
Tuvalet kontrolünü kazandırmak için bazı önkoşul beceriler gerekir:
•Çocuk, En az 1 saat aralıkla kuru kalmalıdır yönerge alabilmelidir,
•Belli bir bağırsak düzenine sahip olmalıdır,
•Gerekli el becerilerine sahip olmalıdır yani; pantolonunu tutma açma, çekme,
•Islaklıktan hoşnutsuzluğunu belirtmesi gerekmektedir
Çocuk 3-5dk vaziyette tuvalette oturmuş olarak kalabilmelidir,
İşte bu nedenledir ki çalışılan bekleme davranışı önem kazanmaktadır ve yönerge alma becerisi de aynı şekilde önem kazanmaktadır. Çocuk yüz ifadesi ve duruşuyla tuvalet yapma gereksinimi olduğunu göstermesi gerekir, çocuğun başkaları ile ilişki kuramama, saldırganlık ve bunun gibi istenmeyen davranışlarının olmaması, yönergeyi yerine getiremese bile anladığını gösterebilmesi gerekmektedir,
Tuvalet eğitimi için gerekli olan araçları çocuğun özelliklerine göre hazırlamalı ve tuvalet ortamını düzenlemeliyiz. Uygulama da pratik olması açısından tuvalet eğitimine başlamadan önce çamaşır giyme çıkarma, düğme ilikleme ve açma el yıkama ve kurulama gibi becerilerin edinimi sağlanırsa tuvalet eğitimi sırasında bolca bu becerilerin genellenmesi de sağlanabilinir. Ayrıca bu becerilerin öğretimi için videoyla model olma ve resimli fotoğraflı görsel destek kullanma gibi bilimsel destekli uygulamalara yer verilmelidir.
Çocuğun sevdiği pekiştireçler burada da önem kazanmaktadır, özellikle ayrımlı pekiştireç’ çocuğun en sevdiği en etkili olan pekiştireç’ tuvalet eğitimde kullanılmalıdır.
Gerekirse tuvalete hazırlık aşamasında kayıt tutarken kullanılmak üzere mekanik tespit için çamaşıra yerleştirilen detektör gibi teknolojilerden yararlanılabilinir, çocuğu rahatsız etmeyecek biçimde sevdiği çizgi film kahramanları tuvalet duvarına asılabilinir, Çocuk altına kaçırarak kaza yaptığında kesinlikle ceza uygulamaktan kaçınılmalı, sosyal etkileşim azaltılmalı ‘Hayır, çiş tuvalete yapılacak ‘gibi sözel ifadeler kullanılarak çocuğun temiz giysiler giymesi sağlanmalıdır.
Çocuk istenilen süre kadar tuvalette kalırsa çişini ya da kakasını yaparsa pekiştirilmeli hatta etkili ayrımlı özel pekiştireç almalı, aynı zaman da tuvalet eğitiminde sembol pekiştireç de kullanılabilinir.
Bağımsız olarak tuvalet yapma becerisinin kazanılması için, öncelikle çocuğa tuvalet yapma becerisi ölçü aracı uygulanarak, yapabildikleri belirlenmelidir
Tuvalet eğitimi sırasında davranış sorunları ortaya çıkarsa: Nasıl müdahale edileceğini iyi bilmek gerekir, tuvalet eğitimini desteklemek alıcı ve ifade edici dil becerisini geliştirilmesi için konuşamayan çocuklar için PECS gibi alternatif iletişim kullanılabilinir, tuvaleti geldiğini ifade etmesi için uygun becerinin öğretimi gerekir.
Tuvalet becerilerini öğretmeye başlamadan önce, tuvalet becerisi içinde yer alan el yıkama giyinme ve soyunma beceri öğretimini yapmak yararlı olacaktır
Tuvalet becerisi tüm çocuklar için bağımsız yaşamın önemli parçasıdır, bu nedenle bu eğitim gecikmeden verilmelidir
Güneş MAMAY
Zihinsel Engelliler Öğretmeni