Özgül öğrenme bozukluğu, çocuğun zekâsı normal ya da normal üstünde ve iyi eğitim alıyor olmasına rağmen okuma, yazma veya matematik becerilerinde yaşıtlarına ve zekasına oranla düşük başarı sergilemesidir.
DSM V’te öğrenme güçlükleri, “nörogelişimsel bozukluklar” kategorisinde, “özgül öğrenme bozukluğu” adıyla “okuma bozukluğu ile giden, yazılı anlatım bozukluğu ile giden ve sayısal (matematik) bozukluk ile giden şeklinde üç türde kodlanmıştır.
- Okuma Bozukluğuyla Giden (Disleksi)
Okuma hata türleri
- Okuyamama: Metindeki hiçbir sözcüğün okunamaması
- Heceleyerek okuma: Metnin heceleyerek okunması
- Parmakla takip etme: Okuma sırasında metnin parmakla takip edilmesi
- Harf atlama: Sözcük içindeki sesli ve sessiz harflerin atlanması şeklindeki hata türü
- Hece atlama: Sözcükteki hecelerin atlanması şeklindeki hata türü
- Sözcük atlama: Sözcüklerin atlanarak okunması şeklindeki hata türü
- Satır atlama: Bir ya da daha fazla satırın atlanarak okunması şeklindeki hata türü
- Sözcüğü yanlış okuma: Sözcüğün tamamen yanlış okunması şeklindeki hata türü
- Tersten okuma (Ayna görüntüsü): Harf ya da hecelerin yerlerinin değiştirilerek okunması
- Harf karıştırma: Sözcüğü oluşturan harf yerine ses ya da sembol benzerliği olan başka bir harfin okunması şeklindeki hata türü
- Harf ekleme: Sözcüğün yazılışında bulunmayan harfleri ekleme şeklindeki hata türü
- Hece ekleme: Sözcükte bulunmayan hecelerin eklenmesi ya da başka hecelerin kullanılması şeklindeki hata türü
- Sözcük ekleme: Metinde geçmeyen sözcüklerin eklenmesi ya da sözcüklerin yerini tutabileceği düşünülen başka sözcüklerin kullanılması şeklindeki hata türü
- Satır tekrarı: Metindeki bir ya da daha fazla sayıdaki satırın tekrar okunması şeklindeki hata türü
- Sözcüğün sonunu uydurarak okuma: Metin içindeki sözcüklerin başının doğru okunması, son kısımlarının ise metnin içeriğine uydurularak okunması şeklindeki hata türü
- Okuma hızı: Bir dakikada okuduğu sözcük sayısı,
- Sınıfların 70 sözcük,
- Sınıfların 80 sözcük,
- Sınıfların 90 sözcük,
- Sınıfların 110 sözcük,
- Sınıfların 120 sözcük,
- Sınıf ve üzerinin 130 ve üzeri sözcük okuması beklenir.
- Okuduğunu anlama: Okuduğu metin ile ilgili sorulan sorulardan kaçını doğru olarak cevapladığına ve okuduğu metni anlatma durumuna bakılan hata türü
- Yazma Bozukluğuyla Giden (Disgrafi)
(Gördüğünü/İşittiğini) Yazma hata türleri
- Yazamama: Metindeki hiçbir sözcüğün yazılamaması durumu
- Harf atlama: Sözcüklerdeki sesli ve sessiz harflerin atlanması şeklindeki hata türü
- Hece atlama: Sözcüklerdeki hecelerin atlanması şeklindeki hata türü
- Sözcük atlama: Metin içindeki sözcüklerin atlanarak yazılması şeklindeki hata türü
- Ters yazma (Ayna görüntüsü): Sözcüklerin harf ya da hecelerin yerlerinin değiştirilerek yazılması şeklindeki hata türü (b-p gibi bazı harf ve 3-5, 6-9 gibi bazı rakamları ters yazma)
- Harf karıştırma: Metindeki harf yerine ses ya da sembol benzerliği olan başka bir harfin yazılması şeklindeki hata türü (b-d, m-n, ı-i, d-t, g-ğ-y, z-s, g-k, r-n, f-v, d-t gibi harfleri karıştırma)
- Birleşik yazma: Metindeki sözcüklerin iki veya daha fazlasının birleşik yazılması şeklindeki hata türü (Sözcükler arasında boşluk bırakmadan ya da sözcüğü birkaç parçaya bölerek yazma)
- Hece ayırma: Metindeki sözcükleri oluşturan hecelerin ayrı yazılması şeklindeki hata türü
- Harf ekleme: Sözcükte olmayan harflerin eklenmesi şeklindeki hata türü
- Hece ekleme: Metindeki sözcüklerde yer almayan hecelerin eklenmesi ya da metindeki hecelerin yerini tutabileceği düşünülen başka hecelerin yazılması şeklindeki hata türü
- Sözcük ekleme: Metinde olmayan sözcüklerin eklenmesi ya da metindeki sözcüklerin yerini tutabileceği düşünülen başka sözcüklerin kullanılması şeklindeki hata türü
- Noktalama işaretleri kullanmama: Metinde kullanılması gereken noktalama işaretlerinin kullanılmaması şeklindeki hata türü
- Büyük/küçük harfi doğru kullanmama: Metin içindeki sözcüklerde büyük/küçük harf kullanım kurallarına uyulmaması şeklindeki hata türü
- Yavaş yazma: Yazılan metnin yavaş yazılması durumunu var/yok olarak değerlendirilmesini içeren hata türü
- Okunaksız/düzensiz yazı: Yazılarının düzensiz olduğu ve okunmasında güçlük çekildiği hata türü
- Sayısal (matematik) bozukluk hata türleri
- Sayıları, bunların büyüklüğünü ve ilişkisini anlamakta zorlanma
- Yaşıtlarının matematik dersinde öğrendiği yöntemlerden farklı olarak tek rakamlı sayıları eklerken parmak hesabı yapma
- Sayısal hesaplama yaparken oldukça zorlanma
- Ritmik saymalarda, sıralı becerilerde zorlanma
- Çarpım tablosunu ezberlemekte zorlanma, dört işlem işaretlerini ve anlamlarını karıştırma
- Sayısal akıl yürütmede zorlanma
- Saati okumakta, çizmekte ve öğrenmekte zorlanma
- Zaman kavramlarını öğrenmekte zorlanma (Örnek: Yarın gittik.)
- Geometrik şekilleri çizmekte ve isimlendirmekten zorlanma
Özgül öğrenme bozukluğu diyebilmek için;
- Okuma, yazılı anlatım ve matematik bozukluğundan en az birinin varlığı ile belirli sorunların, gerekli girişimlerde bulunulmuş olmasına rağmen en az 6 aydır süregeliyor olması,
- Çocuğun bu alanlardaki performansının kronolojik yaşına, zeka düzeyine, aldığı eğitime göre önemli ölçüde ve ölçülebilir derecede yetersiz olması,
- Bu alanlarda yaşadığı sorunların çocuğun okul ya da işle ilgili başarısını ya da günlük yaşam etkinliklerini ileri derecede bozuyor olması,
- Bu bozukluk semptomlarının anlıksal yetiyitimleri, düzeltilmemiş görme yada duyma keskinliği, ruhsal ve sinirsel bozukluklar, psikososyal güçlükler, okulda kullanılan dili tam bilmeme ya da eğitsel yönergelerin yetersizliği ile daha iyi açıklanamıyor olması gerekir.
- Ayrıca özgül öğrenme bozukluğu okul yıllarında başlar ancak okul becerileri ile ilgili yapması gerekenler çocuğun sınırlı yeterliğini aşmadıkça bu bozukluk tam olarak kendini göstermeyebilir.
- Özgül öğrenme güçlüğü tanısı çocuğun gelişimsel, sağlık, aile ve eğitim öyküsü alınıp okuldan edinilen bilgiler ve psikoeğitsel değerlendirmeler klinik açıdan bir araya getirildikten sonra konmalıdır.
Özgül Öğrenme Bozukluğu Belirtileri
- Okul Öncesi Dönemde Görülen Belirtiler
- Dil Gelişimi Alanında Görülen Belirtiler:
- Kelimeleri doğru telaffuz etmede güçlük
- Kelime dağarcığının yetersiz olması ve zayıf gelişmesi
- Bir şey anlatırken çok zorlanma, az konuşma
- Zayıf kavram gelişimi (Büyük-küçük, ince-kalın, üst-alt, iç-dış, önce-sonra gibi kavramları öğrenememe, karıştırma)
- Nesneleri adlandırmada güçlük
- Sözcükleri hatırlamakta güçlük
- Okunuşu benzer olan kelimeleri karıştırma
- Harf-ses ilişkisini öğrenmede güçlük
- Motor Beceriler Alanında Görülen Belirtiler:
- Çizmeye veya boyamaya karşı isteksizlik
- Düğme ilikleyememe
- Makas kullanamama
- Çatal-kaşık kullanmada güçlük
- Ayakkabı bağlamayı öğrenememe
- Kalemi yanlış tutma
- Geometrik şekilleri düzgün çizememe
- Dikkat Becerileri Alanında Görülen Belirtiler:
- Görsel ya da işitsel odaklanma ve ayrımlaştırma yapmayı gereken faaliyetlerde başarısızlık
- Aşırı hareketlilik
- Başladığı bir etkinliği tamamlamada güçlük
- Algısal Özellikler:
- Benzerlik-farklılık kavramlarını karıştırma
- Sözel yönergeleri anlamakta güçlük
- Sınıflandırma, sıralama, gruplandırma becerisinde zayıflık
- Yönleri karıştırmak
- Mekânı kullanmakta zorluk
- Diğer Alanlarda Görülen Bazı Özellikler:
- Renk, sayı, yön, harf gibi kavramları öğrenmede güçlük
- Sıralama gerektiren durumlarda zorlanma (zaman, olay sıralamaları)
- Yaşıtlarıyla iletişimde zayıflık
- Gecikmiş el dominansı
- İlköğretim Döneminde Görülen Belirtiler
- Akademik Başarı: Birçok alanda zeki görünmelerine karşın akademik açıdan başarısızlık yaşarlar. Başarı durumu değişkendir, bazı derslerde başarısı normal/normalüstü iken, bazı derslerde düşüktür.
- Okuma Yazma Becerisi: Okuma bozukluğu ile giden türde çocuklar 1. sınıfta okumayı öğrenmede zorlanırlar ve gecikirler. Diğer sınıflarda ise okumaları hız ve nitelik açısından yaşıtlarından geridir. Bazı harflerin seslerini öğrenemez, harfin şekli ile sesini birleştiremez, kelimeleri hecelerken ya da harflerine ayırırken zorlanır, sınıf düzeyinde bir metini okuduğunda anlamakta zorlanır, genelde başkasının okuduklarını daha iyi anlar.
- sınıfta yazmayı öğrenmede zorlanırlar ve gecikirler. Bazı harf, sayı ve kelimeleri ters yazar ya da karıştırırlar. “Çok” yerine “koç”, “ev” yerine “ve”, “soba” yerine “sopa”, b-d, m-n, ı-i, 2-5, d-t, ğ-g gibi. Yazarken bazı harfleri, heceleri atlar ya da harf/hece ekler, sınıf düzeyine göre yazılı imla ve noktalama hataları yapar, küçük-büyük harf, noktalama, hece bölme hataları, yazarken kelimeler arasında hiç boşluk bırakmaz ya da bir kelimeyi iki-üç parçaya bölerek yazarlar. Yaşıtlarına oranla el yazıları okunaksız ve çirkindir, yavaş yazarlar, tahtadaki yazıyı defterine geçirirken ya da öğretmenin okuduğunu defterine yazarken zorlanırlar.
- Aritmetik Beceriler: Sayı ve matematik sembollerini öğrenmede güçlük çekerler. Bazı aritmetik sembolleri öğrenmekte zorlanır, karıştırırlar. Sınıf düzeyine göre çarpım tablosunu öğrenmekte geri kalırlar. Dört işlemi yaparken oldukça yavaştırlar. Problemi çözüme götürecek işleme karar veremezler, yaşına uygun seviyedeki matematik problemlerini yaparken otomatik olarak tepki vermekte zorlanırlar.
Betül Katrancıoğlu
Okul Öncesi Öğretmeni