- Davranış bozukluğu; bireyi, aileyi olumsuz yönde etkileyen, diğer insanların temel haklarının çiğnendiği, toplumsal kuralların hiçe sayıldığı davranışlardan oluşan bir durumdur.
- Çocuktaki olumsuz bir davranışın davranış bozukluğu sınıfında girebilmesi için bazı ölçütler vardır.
Bunlar;
- Yaşına uygun olmaması
- Yoğun olması
- Sürekli ortaya çıkması
- Cinsel rol beklentilerine uymamasıdır.
En sık görülen davranış bozuklukları;
- Öfke ve saldırganlık
- İnatçılık
- Yalan söyleme
- Tırnak yeme
- Saç koparma
- Alt ıslatma ve dışkı kaçırma
- Yeme bozukluğu
- Uyku bozukluğu
- Okuldan kaçma
- Karşı gelme
- Çalma
- Küfürlü konuşmadır.
Peki neden bazı çocuklarda önemli davranış sorunları gözlenmezken başka bazı çocuklar anne ve babaları için sürekli sorun yaratırlar?
Bir zamanlar bir kartal, soğuk bir havada bir kadının penceresine konmuş. Kadın kartalı içeri almış, temizlemiş, daha güzel gözükmesi için kanatlarının bir kısmını kesmiş, bir yerine batmasın diye gagasını törpülemiş ve tırnaklarını kesmiş. Kartal artık çok temiz ve güzel görünüyormuş. Ancak kartalların en önemli özelliği uçması ve avlanmasıdır. Kanatları kesilince tam olarak uçamayan ve tırnakları kesildiği için avını yakalayamayan kartal maalesef hayatına artık bağımsız olarak devam edememiş.
Bu örnekteki gibi bazen bizler de çocuklarımıza iyilik yapmak amacıyla onları adeta bir fanusta büyütebiliyoruz. Onların kendi ihtiyaçlarını karşılamasına veya özerk bir kişilik oluşturmasına fırsat tanımayabiliyoruz. Bu şekilde yetişen çocuklar davranış problemi gösterebiliyorlar.
Tam tersi bir örnek vermek gerekirse, okula gitmek istemeyen ve bu yüzden ağlayan bir çocuğunuz var diyelim ve siz her ağladığında onun üzülmemesi için okula göndermiyorsunuz. Bu davranış (ağlama, tutturma, inatlaşma gibi) bir süre sonra alışkanlık haline gelecek ve çocuğunuz size her istediğini ağlayarak yaptırmaya başlayacaktır.
Çocuğumu yetiştirirken nelere dikkat etmeliyim?
- Çocuğunuzun iyi davranışlarını mutlaka ödüllendirin. Bu ödüller maddi ödüller olmak zorunda değil. Aferin demek, alkışlamak, sarılmak çoğu zaman güzel davranışların artmasında şeker veya çikolata almaktan çok daha etkilidir
- Kötü davranışın ödüllendirilmekten sakının. Örneğin çocuğunuz oyuncaklarıyla güzel özenli bir şekilde oynuyor ve siz kendi işinizle meşgulsünüz. Sonra çocuğunuz oyuncağı attı veya kırdı ve siz yanına gittiniz konuştunuz uyardınız veya kızdınız. Çocuğunuz sırf siz yanında olun diye bu kötü davranışları yapmaya devam edecektir. Çocuğum dikkat çekmek için kötü davranışlarda bulunuyor diyen aileler tam da bunun örneğidir.
- Kötü davranışın cezalandırılmasında fiziksel cezalar, şiddet veya psikolojik olarak hakaret içeren çocuğunuzu rencide eden cümlelerden sakının. Asla genelleme yapmayın. Örneğin çocuğunuz koltuğa çıktı ve zıplıyor diyelim. Sen çok yaramazsın demek çocuğunuzun kişiliğine yapılmış bir söylemdir. Bunun yerine davranışa yönelik söylemde bulunmalısınız. Koltukta zıplamak iyi bir davranış değildir gibi.
- Eşler arasındaki iletişim ve ebeveynin kendi içindeki tutarlılığı çocuk yetiştirmede etkili olmayı sağlar. Anne ve babadan biri çocuğa evet derken diğeri hayır derse çocuk boşlukları kullanmayı öğrenecektir. Zaten bir ebeveyni hayır diyince koşarak diğer ebeveynine giden bir çocuğunuz varsa yaptığınız bu hatayı rahatlıkla görebilirsiniz. Kendi içinde aynı ebeveynin de farklı zamanlarda aynı davranışa verdiği tepkilerin aynı olması çocuğun bu davranışın ne kadar doğru veya yanlış bir davranışolduğunu idrak etmesinde belirleyici bir rol oynamaktadır.
Çocuklarda iyi davranışı nasıl daha fazla arttırabilirsiniz?
DAVRANIŞ DEĞİŞTİRME TEKNİKLERİ
- Etkin aldırmazlık uygulayın yani çocuğun kötü davranışlarını görmezden gelirken, iyi davranışlarını pekiştirin.
- Büyükanne kuralını uygulayın yani daha az sevdiği şeyleri daha çok sevdiği şeyler için koşul olarak sunun. Yemeğini bitirirsen çikolata yiyebilirsin, ödevlerini yaparsan sevdiğin bir çizgi filmi izleyebilirsin
- Çocuğunuza iyi örnek olun. Özellikle çocuğun model aldığı kişi kimse ki bu kişi genellikle küçük yaşlarda anne, daha sonra aynı cinsiyetteki ebeynidir; konuşma, tutum ve davranışlarına özellikle dikkat etmelidir. Örneğin baba 7 yaşındaki oğluna kitap okuması gerektiğini anlatıyor ve odasına gönderiyorken kendisi televizyon izliyorsa, çocuk için hiç işlevsel olmayacaktır. Aynı şekilde sürekli sigara içen bir ebeveyn çocuğuna sigara içmenin zararlarını anlatıyorsa bu da çocuk için gerçekçi olmayacaktır. Çocuklar için söylediklerinizden çok yaptıklarınız önemlidir.
- Puan biriktirme tekniğini uygulayın. Farkli puanlara farklı ödüller koyun örneğin 10 puan biriktirisen hafta sonu sevdiğin bir etkinliğe gideceğiz, 500 puan biriktirisen bisiklet alacağım gibi ödülün büyüklüğüne göre puan hedefi koymalısınız ve çocuk bu puanları toplayınca hemen ödülüne ulaşmalı. Günlük haftalık ve aylık hedefleriniz olabilir. Puan tablosunu çocuğun sık olarak görebileceği bir yere asmalısınız. Daha küçük bir çocuksa puyan yerine yıldız, sticker veya fasülye vb. gibi sayabileceği herhangi bir nesne de kullanabilirsiniz. 10 tane fasülye biriktirirsen sana… alacağım gibi.
- Davranış sözleşmesi yapın. Bu sözleşmede karşılıklı ebeveynlerin çocuktan ve çocuğun ebeveynlerinden beklentileri yazsın ve sözleşmenin altına her iki taraf da imza atsın.
- Aşırı düzeltme tekniği de davranış değiştirmede kullanılmakla beraber sürekli kullanımında problem yaratmaktadır.
*Çocuğunuza kararlı ve tutarlı davrandınız,
*Çocuğa olumlu rol-model oldunuz,
*Çocuğa uygun sorumluluklar verdiniz,
*Olumsuz değil, olumlu davranışı ödüllendirdiniz,
*Normal ebeveyn tutumuna sahipsiniz,
*Eşinizle iletişiminiz açık ve tutarlı,
*Uygun davranış değiştirme tekniklerini kullandınız.
*Yine de çocuğunuzda davranış bozuklukları görülüyorsa, bir uzmandan yardım alınız
Merve Fidan
Psikolog